zaterdag 10-10-2009

Verslag excursie Paddenstoelen de Poel / Amsterdamsebos
Datum: 10 oktober 2009
Excursieleider: Henk

We verzamelden bij Silversand. In twee groepen gingen we op pad. Toen we bij de Poel aankwamen viel meteen op dat al het riet gemaaid was. Een heel andere beleving dan tijdens de excursie die we in de lente meemaakten.

Onze groep ging eerst langs de poel en daarna het bos in. We kwamen langs de Poel een Geelwitte Russula tegen die nabij een berk stond. De russula’s hebben grove lamellen. De Geelwitte Russula komt voor op zure tamelijk voedselarme grond en is zeer algemeen. Het is een Mycorrhizavormende paddenstoel die in dit geval in symbiose leefde met de berk. De boomwortels worden door een schimmelmantel omgeven, waardoor uitwisseling van voedingsstoffen plaatsvindt. Ook beschermt de schimmelmantel de boomwortels tegen uitdroging en vergiftiging met zware metalen en met antibiotica tegen aanvallen van parasieten. Henk noemde het een zogenaamde ‘huisapotheek’ van de boom. De paddenstoel en de boom hebben profijt van elkaar en communiceren als het ware met elkaar. De Aardappelbovist stond er in de buurt en leeft ook in symbiose met de berk. In het stukje langs de Poel waren vooral Mycorrhizavormende paddenstoelen (symbionten) aanwezig.

Er ligt weinig dood hout en/of ander dood organisch materiaal langs de Poel, dus is de kans saprofyten tegen te komen ook klein. Saprofyten leven voornamelijk van dood organisch materiaal als plantenresten, dood hout of dierlijke uitwerpselen. Zonder saprotrofe paddenstoelen (en afbraakbacteriën) zou de natuur in zijn eigen afval omkomen. In het bos kwamen we wel saprofyten tegen, zoals de Gewone Zwavelkop. Deze is te herkennen doordat de hoed fel zwavelgeel is. Omdat in de loop van de tijd de hoed verkleurd, kan de soort nog herkend worden aan de aanzet van de hoed: deze blijft geel gekleurd. Dit is bij de Rode zwavelkop niet het geval.

Een zwakte parasiet is de Berkenzwam, een houtzwam met buisjes. De soort komt uitsluitend op berken voor. Ze beginnen vaak op levende berken die al zwak zijn. Maar als de berk dan eenmaal dood gaat (als gevolg van bruinrot die de paddenstoel veroorzaakt) blijft de Berkenzwam er toch op voort leven als een saprofyt. Parasieten leven ten koste van hun gastheer, zoals hier de berk. Ze onttrekken de voedingsstoffen die voor de boom noodzakelijk zijn om te leven. Niet alle parasieten ruimen vervolgens hun eigenhandig gedode boom op door verder te leven als saprofyt. Er komen vaak ook andere soorten paddenstoelen voor die dan het dode hout uiteindelijk opruimen. Je krijgt dan een opeenvolging van soorten paddenstoelen, totdat de boom ‘op’ is.

In het bos roken we op een gegeven moment een echt aaslucht. Net alsof een dood beest in de buurt was. We gingen driftig op zoek en prompt stond er in de buurt de Grote stinkzwam. Hij had zijn sporen al aan de vliegen verloren, want de hoed was wit. Een stinkzwam komt uit een zogenaamd ‘duivelsei’ welke naar anijs ruikt. Vervolgens groeit dit duivelsei binnen enkele uren uit tot een paddenstoel die naar zeer sterke aasgeur ruikt. Hier komen insecten op af die de kleverige donkerolijfgroene massa erg lekker vinden. Met de uitwerpselen van de insecten worden de sporen van de stinkzwam uiteindelijk verspreid.
De Knolhoningzwam groeide volop in het bos, we kwamen hem overal tegen. Deze soort is in tegenstelling tot zijn parasitaire broertjes, een saprofyt. De soort groeit meestal in bundels op hout.

Ik las dat de grijze gaatjeszwam het hout afbreekt door middel van organohalogenen (gechloreerde koolwaterstoffen, PAK’s) en chloorfenolen, die zij zelf produceert. Deze zelfde eigenschap hebben ook de Zwavelkoppen (Psilocybe) en de Mycena's. Vandaar dat ze naar chloor ruiken.

In het bos was de meeste variëteit aan paddenstoelen. Uiteindelijk hebben we meer dan 50 soorten gezien (zie lijst hieronder). De meeste paddenstoelen die we gezien hebben zijn opruimers (saprofiet). Ook mycorrhiza-vormende paddenstoelen waren er veel. Parasieten hebben we veel minder waargenomen.

Nederlandse naam Groep Levenswijze Opmerkingen
1 Geelwitte russula Russula’s Mycorrhiza
2 Aardappelbovist spp. Aardappelbovist (Scleroderma) Mycorrhiza
3 Rimpelende melkzwam Melkzwam (Lactarius)Mycorrhiza
4 Berke ridderzwam Ridderzwam Mycorrhiza
5 Kleine berkenrussula Russula Mycorrhiza Variabele hoedkleur.
6 Berkenboleet Ruigsteelboleet Mycorrhiza
7 Berkenzwam Zwakte parasiet Uitsluitend op berken
8 Braakrussula Mycorrhiza Grote lamellen
9 Viltige maggizwam Melkzwam Mycorrhiza Ruikt naar maggi
10 Donzige melkzwam Melkzwam Mycorrhiza
11 Gele berkenrussula Russula Mycorrhiza
12 Bundel mycena Mycena Saprofyt Chloorgeur
13 Citroenschijfje? Niet in literatuur te vinden.
Geel klein schijfje op dood hout.
14 Stijfselzwammetje Trilzwam Saprofyt op hout
geleiachtige trilzwam lijkt op kloddertjes stijfsel
15 Langsteel franjehoed Franjehoed Saprofyt
Lamellen zijn dieppaars/zwart, voornamelijk op houtsnippers
16 Oranje aderzwam Saprofyt Veroorzaakt witrot
17 Satijnzwam spp. Satijnzwam Saprofyt of mycorrhiza Veelal giftig
18 Gewone zwavelkop Aanzet van de hoed is geel
19 Grote stinkzwam Stinkzwam Saprofyt
20 Kleine stinkzwam Stinkzwam Saprofyt
21 Kale inktzwam Saprofyt
22 Oorzwammetje spp. Oorzwammetje Saprofyt Voedselrijke omgeving
23 Grauwgroene hertenzwam Hertenzwam Saprofyt
Lamellen vrij, heeft roze sporen!
24 Fopzwam spp. Fopzwam (Laccaria) Mycorrizha Vaak bij jonge bomen
25 Vaalhoed spp. Vaalhoeden Mycorrizha
Lamellen aangehecht, heeft aardappelgeur en hoed iets kleverig
26 Beukenblad mycena Zit op beukenblad
27 Roestbruine kogelzwam Kogelzwam Saprofyt of parasiet op hout
Vooral op beuken
28 Roze knoopzwam Saprofyt
Op dode stammen of takken van met name beuken
29 Gekraagd mosklokje Mosklokje Saprofyt Lamellen aangehecht
30 Helmmycena Mycena Saprofyt
Dwarsschotjes tussen lamellen (met loepje kijken)
31 Kaaszwam spp. Kaaszwam Parasiet en saprofyt sponzig
32 Knolhoningzwam HoningzwamMeestal parasitair, maar deze soort is een saprofyt Heeft rommelige lamellen
33 Pracht mycena Mycena Saprofyt
Op mossige takken en op bladstrooisel (beuk) in loofbossen op klei. Rode lijst.
34 Gewimperde aardster Aardster Saprofyt
In loof- en naaldbos, vnl op strooisellaag.
35 Gewone hertenzwam Hertenzwam Saprofyt Mooie lamellen
36 Bloedsteel mycena Mycena Saprofyt
Na breken steeltje, bloedrood melksap
37 Geweizwammetjes Xylaria Saprofyt
Vruchtlichaam gewei-achtig vertakt.
38 Wortelende aardappelbovistScleroderma Mycorrizha
Alle aardappelbovisten zijn giftig. Vaak op voedselrijke gestoorde bodem
39 Platte donderzwam Ganoderma Parasiet en saprofyt
Gallen zaten onder de hoed.
40 Glazige buisjeszwam Physisporinus Saprofyt Wasachtig korstvormig, onaangename geur op stronken (beuk, berk), soms over de (bos)bodem uitbreidend
41 Beukwortelzwam Wortelzwam Saprofyt, (mogelijk parasitair)
Aan de stamvoet of op wortels van beuken, meestal op enige afstand van de boom.
42 Gewoon elfenbankje Elfenbankje Saprofyt Wit van onderen
43 Grijze gaatjeszwam Wrijven wordt donker, rooklucht
44 Houtknotszwam (ook ‘dodemansvingers’) Xylaria Saprofyt
Zwarte vingers, van binnen wit. Vnl op dood hout beuk en eik
45 Scherpe collybia Collybia saprofyt
Herkenbaar aan ver uiteenstaande, vrij donkere lamellen. Scherpe smaak.
46 Eikenbladzwammetje Collybia Saprofyt
47 Peksteel Polyporus Saprofyt, minder vaak parasiet.
48 Breedplaatstreephoed Megacollybia Saprofyt
Erg lange dikke draden naar zwamvlok
49 Reuzezwam Meripilus giganteus Parasiet Veroorzaakt witrot
50 Krulzoom spp. Krulzoom Saprofyt of mycorrhiza Hoedrand ingerold
51 Wortelende aardappelbovist Aardappelbovist (Scleroderma) Mycorrhiza Alle soorten giftig

Het was een hele leuke en leerzame excursie!
Wijnanda Hulsegge